Προστατευστε τους φοινικες...

 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΒΟΛΩΝ ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΝΙΚΕΣ

Το σύνηθες ερώτημα στις προσβολές των φοινίκων από το κόκκινο σκαθάρι Rhynchophorus ferrugineus ποιά είναι τα συμπτώματα. Το έντομο «επισκέπτεται» τον φοίνικα και συχνά δεν αφήνει εμφανές επισκεπτήριο. Υπάρχουν κάποια σημάδια αλλά μπορεί να έχουμε προσβολή χωρίς κανένα εξωτερικό σύμπτωμα.

Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά συμπτώματα:

·         Στα φύλλα : Έχουμε συχνά φαγώματα στα φύλλα όπως :

1.   Στις άκρες φαγωμένη ή ακραία μύτη (μπορεί να οφείλεται και σε άλλες αιτίες)

2.   Φαγωμένα πλάγια φύλλα (φωτο)

3.   Φαγωμένα φύλλα κορυφής. Επειδή είναι τρυφερά συνήθως το φάγωμα είναι έντονο και απογυμνώνουν το στέλεχος του φύλλου (φωτο1) και μερικές φορές και το στέλεχος του φυτού. (φωτο2)

4.    Οπές  στην βάση του φύλλου . (διαμέτρου ενός δακτύλου) Συχνά οφείλονται και σε άλλες αιτίες.

5.   Απώλεια στήριξης των φύλλων. Σε αυτό οφείλονται συχνά το «ξεχώρισμα» μεταξύ των διαφορετικών στοιβάδων φύλλων και μερική ανομοιομορφία σχήματος.

6.   Έντονη άσχημη οσμή (τότε συνήθως ο φοίνικας έχει καταστραφεί !)

Αν πιθανολογούμε ότι έχουμε προσβολή ή έχουμε δει συμπτώματα, καλό είναι άμεσα να κάνουμε «παράθυρο» επισκέψεως στην στεφάνη του φυτού.

Κόβουμε (καλύτερα ένας επαγγελματίας που θα κάνει έντεχνα την εργασία και θα αντιληφθεί το μέγεθος της προσβολής)  λοιπόν μια ομάδα φύλλων ώστε να φτάσουμε κοντά στην «κορυφή-καρδιά» των φύλλων.

Με αυτό τον τρόπο θα έχουμε σαφή γνώση τι γίνεται εκεί και θα βρούμε πιθανά όλα τα στάδια του εντόμου και έντονα τα συμπτώματα της προσβολής. Ότι κόβουμε και έχει φρέσκια πληγή καλό είναι να το προστατεύουμε με ένα σκεύασμα για να μην είναι πύλη εισόδου από σκαθάρια. Και τα κομμένα να ψεκάζονται ώστε να μην είναι σημείο επιμόλυνσης άλλων φυτών. Αν ο φοίνικας είναι ψηλός καλό είναι να βάλουμε μία μόνιμη σωλήνωση για να κάνουμε τις μελλοντικές εφαρμογές.

        Το μέγεθος της προσβολής, εξαρτάται από το σημείο εισόδου του σκαθαριού τη γενική υγεία του φοίνικα, τον αριθμό των εντόμων που προσβάλουν και τα μέτρα «διαχείρισης» του φυτού.

         Όταν έχουμε προσβολή  και γνωρίζουμε και τον βαθμό αυτής πρέπει να οργανωθεί  ένα σχέδιο δράσης και προστασίας του φυτού με τα μέσα που διαθέτουμε (φυτουγειονομικές μέθοδοι καθαρισμού της προσβολής και μέθοδοι προστασίας

Συνήθεις ερωτήσεις για το Κόκκινο Σκαθάρι:

Έχω προσβολή;

Ø  Αν έχετε ένα από τα παραπάνω συμπτώματα

Ø  Αν μετά το παράθυρο δείτε τις μορφές του σκαθαριού, τα ακμαία να φτάνουν τα 5cm αλλά συνήθως είναι μεταξύ 2-5cm ακμαία, λάβρες, πούπες .

Ø  Πιθανά αν η προσβολή να είναι έντονη να έχουμε και ήχο δράσης από το εσωτερικό των εντόμων  

   Τι κάνει το σκαθάρι στους φοίνικες;

Ø     Το σκαθάρι γεννάει στον φοίνικα και την κύρια ζημιά την κάνει η λάβρα του, για να τραφεί δημιουργεί στοές που προσεγγίζουν την «καρδιά» του φυτού διότι είναι η «πηγή» των σακχάρων που τρέφεται. Όταν φαγωθεί το μερίστωμα ο φοίνικας έχει πλέον πεθάνει. Τότε συνήθως τα σάκχαρα αρχίζουν να ζυμώνονται και κυριαρχεί άσχημη οσμή. Το σκαθάρι ταξιδεύει χιλιόμετρα για να βρει το φυτό και γι’ αυτό δεν μπορούμε να αφήνουμε τα φυτά στην τύχη τους. 

 Ποια είναι η ιστορία μίας προσβολής;

Ø  Η ζημιά είναι μεγαλύτερη όταν η προσβολή γίνει από την κορυφή, οπότε η διαδρομή αυτή προς το μερίστωμα είναι συντομότερη. Τότε τα φύλλα της κορυφής είναι φαγωμένα και αν είναι έντονη η προσβολή αφαιρούνται με μικρή δύναμη. Οι φοίνικες που έχουν «χτυπηθεί» από την περιφέρεια υποφέρουν λιγότερο.

Τι είναι οι νηματώδεις;

Ø      Είναι μικροί οργανισμοί. Οι συγκεκριμένοι S….? καταστρέφουν τα έντομα χωρίς να δημιουργούν κανέναν πρόβλημα σε άλλα όντα όπως θηλαστικά. Καταστρέφουν κύρια τις λάβρες που αυτές κάνουν την μεγαλύτερη ζημιά στο φυτό. Έχουν το μειονέκτημα ότι έχουν μικρή περίοδο επιβίωσης(ένα μήνα περίπου με διάρκεια που εξαρτάται  από την υγρασία και την θερμοκρασία) και για να είναι αποτελεσματικοί χρειάζονται συνεχείς επαναλήψεις. 

Ποια είναι η καλύτερη καταπολέμηση χημική ή βιολογική;

Με βάση τις έρευνες έχουν παρόμοια αποτελεσματικότητα με λίγο καλύτερα αποτελέσματα αυτά των νηματωδών.  Καλά αποτελέσματα έχει δώσει και συνδυασμός νηματωδών με 2 χρήσεις εντομοκτόνων.

Είναι όλα «όπλα» στην δράση ενάντια στο Σκαθάρι..

Προσωπικά προτιμώ την βιολογική λύση διότι η ποσότητα των χημικών για να είναι αποτελεσματικά είναι αρκετά μεγάλη και πρέπει να προστατεύουμε και τον χρήστη.

Τι κάνω όταν διαπιστώσω ότι ο φοίνικας μου προσβλήθηκε;

Ø   Καλό είναι προληπτικά να προστατεύεται το φοίνικα σας.

Αν έχει προσβληθεί όμως καλό είναι να :

§  Ενημερώσετε τον φυτουγειονομικό ελεγκτή της περιοχής σας

§  Ακολουθήσετε πιστά τις οδηγίες

§  Ειδοποιήσετε τους γείτονες, ώστε να προστατεύσουν τα φυτά τους.

§  Συνεργαστείτε με έναν επαγγελματία του είδους, ώστε να υπάρχει ολοκληρωμένη διαχείριση. Πρόχειρες λύσεις ή άστοχες ενέργειες μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερο πρόβλημα.

Υπάρχει προοπτική ή θα πεθάνουν όλοι οι φοίνικες;

Ø  Υπάρχει σημαντική έρευνα και προσπάθεια παγκόσμια όπως η χρήση μύκητα Bouveria και σύντομα θα υπάρχουν νέα όπλα καταπολέμησης.

Ένα τυπικό σχέδιο δράσης και καταπολέμησης;

Ø  Προληπτικά έκχυση νηματωδών στην καρδιά του φυτού. Η συχνότητα εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες και τις πτήσεις του εντόμου που καταγράφονται από τις υπηρεσίες.

Αν έχει προσβληθεί :

1.   δημιουργία «παραθύρου» και έλεγχο του μεγέθους προσβολής

2.   καταπολέμηση με χημικά η βιολογικά σκευάσματα(Αυτή την περίοδο δεν υπάρχει άδεια για χημικά οπότε επιτρέπεται η χρήση μονο νηματωδων)

Αν η προσβολή είναι έντονη μπορεί να γίνει φυτουγειονομική αφαίρεση της προσβολής (με δενδροχειρουργίκή)

        Τι μπορούμε να κάνουμε προληπτικά;

Ø  Αφού έχουμε μια επαγγελματική συμβουλή και σχέδιο πρέπει να προχωρήσουμε στο φυτό με συνέπεια δρ.

        Οι παγίδες δουλεύουν;

Υπάρχουν πολλές απόψεις συχνά διαφορετικές για την αποτελεσματικότητα τους, όταν χρησιμοποιούνται από ερασιτέχνες. Μπορεί να δημιουργούν προβλήματα αν δεν βρίσκονται σε απόσταση τουλάχιστον 50 μέτρα από τον φοίνικα σας, αλλιώς μπορεί να επισκεφτούν όχι την παγίδα αλλά το αγαπημένο τους δένδρο.

 

  Εγκριση για νεα εντομοκτόνα σκευάσματα στους Φοίνικές

Eγκρίθηκαν πρόσφατα ορισμένα εντομοκτόνα για το Ρυγχοφόρο και τη Παϊσαντίσια.

Η διαδικασία δεν είναι η ίδια με τις προηγούμενες φορές. Δεν πρόκειται για «κατ’ εξαίρεση εγκρίσεις 120 ημερών» αλλά για πάγια (όλο το έτος) έγκριση σε «ήσσονος σημασίας καλλιέργειες» βάσει του Καν. 1107/2009 (τον επισυνάπτω στο τέλος και τις εγκρίσεις). 

Επί της ουσίας: για το Ρυγχοφόρο δίνεται η δυνατότητα χρήσης 1 πυρεθρίνης, έως μέγιστο 2 εφαρμογές το έτος και τίποτα άλλο. Όπερ κάλυψη για (βαριά) 30 ημέρες (οι πυρεθρίνες εξατμίζονται γρήγορα και δεν λειτουργούν διασυστηματικά). Για τη Παϊσαντίσια δίνεται η δυνατότητα χρήσης Spinosad, έως μέγιστο 2 εφαρμογές το έτος και τίποτα άλλο. Όπερ εκτιμώ κάλυψη για (βαριά) 30 ημέρες. Δυνατότητες για ριζοποτίσματα καθώς και για εγχύσεις (ενέσεις), δεν υπάρχουν

Με άλλα λόγια η εκτίμησή μου είναι «τραβάτε να δουλέψετε με νηματώδεις κατακαλόκαιρο, όσοι έχετε την οικονομική δυνατότητα, άλλως αφήστε τους φοίνικες να πάνε στο καλό τους…»

ΤΟ ΘΕΤΙΚΟ είναι ότι βάσει του Καν. 1107/2009, μπορούν να προστεθούν και άλλες δραστικές μετά από αιτήματα ενδιαφερομένων. Ποιος ενδιαφέρεται είναι το ζήτημα; Η «πιάτσα» έχω την εντύπωση ότι θα δουλεύει με … περσινά φάρμακα. Στο δημόσιο -που επιβάλλεται να τηρεί τη νομιμότητα- δεν βλέπω ακόμα τη δυνατότητα κατάθεσης σχετικού αιτήματος (άσε που ανάθεμα αν έχει το οτιδήποτε νόημα να ασχολείσαι ενεργητικά και θετικά πια, έτσι όπως τα έκαναν εσχάτως).  Είδωμεν. Προς το παρόν, πυρεθρίνες για σκαθάρια…(τα περισσότερα στοιχεία και κείμενο  απο τον ΜΑ)

 Αντιμετώπιση του κόκκινου σκαθαριού των φοινικοειδών με την ολοκληρωμένη διαχείριση

Το κόκκινο σκαθάρι

Δρ Νικόλαος Ροδιτάκης, Τακτικός Ερευνητής
Δρ Εμμανουήλ Ροδιτάκης, Ειδικός Επιστήμονας
Δρ Αναστασία Τσαγκαράκου, Αναπληρώτρια Ερευνήτρια
Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου

Το κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών, Rhynchophorus ferrugineus (Coleoptera:Curculionidae) (red palm weevil RPW), είναι έντομο των τροπικών χωρών της ΝΑ Ασίας.
Η πρώτη αναφορά για το κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών έγινε το 1891 στην Ινδία. Το 1906 περιγράφεται ως εχθρός του κοκοφοίνικα και το 1917 αναφέρεται ως σοβαρός εχθρός της χουρμαδιάς στην Ινδία. Aπό το 1985 επισημάνθηκε στις χώρες της αραβικής χερσονήσου και έκτοτε κατέστη πολύ σοβαρός εχθρός των φοινικοειδών σε όλες τις χώρες της Μ. Ανατολής. Το 1992 επισημάνθηκε στην Αίγυπτο απ’ όπου μεταφέρθηκε με αθρόες εισαγωγές φοινικοειδών στην Ισπανία το 1993. Παρά τις επανειλημμένες παρεμβάσεις των ισπανικών αρχών στην ΕΕ να κηρυχθεί ως έντομο καραντίνας άμεσα, η αρμόδια επιτροπή της ΕΕ προέβη στην έκδοση της σχετικής οδηγίας στα κράτη μέλη μετά από 14 χρόνια, με αποτέλεσμα λόγω της καθυστέρησης να εξαπλωθεί εκτός από τη νότια Ισπανία και σε όλη την Ευρώπη. Στην Κρήτη επισημάνθηκε για πρώτη φορά το 2005 στην περιοχή της Χερσονήσου λόγω των εισαγωγών προσβεβλημένων φοινικοειδών. Μεσολάβησαν και σ' αυτή την περίπτωση δύο χρόνια για την έκδοση της κοινοτικής οδηγίας 2007/365/ΕΚ, με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν οι εστίες και να καθίσταται δύσκολη η εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων εξολόθρευσης. Η πλημμελής εφαρμογή των προβλεπόμενων μέτρων καραντίνας στη συνέχεια, είχε ως αποτέλεσμα την εξάπλωσή του σε όλη την Κρήτη το 2009 αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα (Ρόδο, Πελοπόνησσο, Αττική, Ήπειρο). Εκτιμάται ότι μέχρι σήμερα έχουν ήδη προσβληθεί και καταστραφεί στην Κρήτη (Λασίθι, Ηράκλειο,Ρέθυμνο, Χανιά) 4.000 φοινικοειδή σε δημόσια πάρκα και ιδιωτικές κατοικίες. Οι προσβολές επεκτείνονται με ένα ρυθμό πολλαπλάσιο του οκτώ κάθε χρόνο. Από τους 4.000 περίπου φοίνικες που έχουν προσβληθεί από το κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών στην Κρήτη, δύο ανήκουν στο είδος Washingtonia robusta, δύο στον ενδημικό φοίνικα, P. theophrasti, μικρής ηλικίας ύψους 1 μέτρου και οι υπόλοιποι ανήκουν στο φοίνικα των Καναρίων Phoenix canariensis.
Υπάρχει εμφανής προτίμηση στον τελευταίο, που επιβεβαιώνει τα διεθνή δεδομένα.

Εξεκιλικτικό στάδιο του εντόμου

Τρόπος αντιμετώπισης
Τα μέτρα καραντίνας που εφαρμόστηκαν μετά το 2007 αποδείχτηκαν αναποτελεσματικά για την επίλυση του προβλήματος. Οι λόγοι που συνέβαλαν και συμβάλλουν στην αδυναμία επίλυσης του προβλήματος συνοψίζονται παρακάτω:
• Η απουσία λήψης ουσιαστικών μέτρων για διάστημα δύο ετών από τη διαπίστωση του εχθρού, είχαν συμβάλει στη δημιουργία πολλών διάσπαρτων εστιών με αποτέλεσμα τη διασπορά του RPW και σε άλλες περιοχές με ταχύτερους ρυθμούς.
• Η απουσία απαραίτητων πόρων, συντονισμένων δράσεων μεταξύ των φορέων και αποτελεσματικής ενημέρωσης του κοινού με αποτέλεσμα οι πρωτοβουλίες να είναι απο-
σπασματικές.
• Η πλημμελής εφαρμογή των μέτρων καραντίνας στη διακίνηση φυτωριακού υλικού από τους φυτωριούχους με αποτέλεσμα τη διακίνηση προσβεβλημένων φυτών σε απομα-
κρυσμένες περιοχές.
• Το ιδιοκτησιακό καθεστώς και οι άγνωστης διεύθυνσης αλλοδαποί ή εγχώριοι παραθεριστές αποτελούσαν και αποτελούν εμπόδιο στην εφαρμογή των μέτρων καραντίνας.
• Η τουριστική δραστηριότητα το καλοκαίρι συμβάλλει στη μεταφορά των σκαθαριών σε πολύ μεγάλες αποστάσεις με τα συγκοινωνιακά μέσα.
• Η μεγάλη καθυστέρηση στην εξάλειψη των εστιών λόγω ανεπαρκών μέσων, με αποτέλεσμα τα ακμαία να διασπείρονται σε άλλες θέσεις.
• To υψηλό κόστος καταστροφής ενός προσβεβλημένου φοίνικα είναι εμπόδιο στην υλοποίηση των μέτρων καραντίνας λόγω απροθυμίας των ιδιωτών αλλά και απουσίας επαρκών πόρων από τους φορείς (ΟΤΑ κ.λπ.). Εμπόδιο αποτελεί επίσης και η δυσκολία πρόσβασης στη θέση του προ-
σβεβλημένου φοίνικα.
Με τις επικρατούσες συνθήκες θα υπάρξουν μεγαλύτερες απειλές για τα φοινικοειδή μελλοντικά και ιδιαίτερα γιατον ενδημικό φοίνικα P. theophrasti, και στις οκτώ προστατευόμενες περιοχές NATURA στην Κρήτη, μη δυνάμενες προς το παρόν να προβλεφθούν.
Εμπειρία δύο ετών εφαρμογής ενός πιλοτικού προγράμματος ολοκληρωμένης διαχείρισης του κόκκινου σκαθαριούσε ξενοδοχεία του Ηρακλείου
Με άδεια του ΥΠΑΑΤ εφαρμόζεται ένα τριετές πιλοτικό πρόγραμμα ολοκληρωμένης διαχείρισης (2009-2011) για τον έλεγχο του κόκκινου σκαθαριού των φοινικοειδών από το 2008 στα ξενοδοχεία, Moevenpick Resort Thalasso Hotel, Creta Beach Hotel, Agapi Beach Hotel, Santa Marina Hotel και Apollonia Hotel στην περιοχή Αμμουδάρα Δήμου Γαζίου, δυτικά της πόλης του Ηρακλείου. Ο συνολικός αριθμός φοινικοειδών σ' αυτή τη ζώνη εφαρμογής είναι 854 από τα οποία 78% είναι Phoenix canariensis, 11% P. theophrasti, 8% Washingtonia robusta και 3% άλλα είδη (Cycas, P. roebellini κ.λπ.)

Τα βασικά στοιχεία του προγράμματος είναι:
• Μαζική παγίδευση με παγίδες που περιέχουν φερομόνη και καϊρομόνη (ελκυστική ουσία φυτικής προέλευσης).

Παγίδα μαζικής παγίδευσης φερομόνης και καϊρομόνη με διάλλυμα μελάσσας

Πυκνότητα: 1 παγίδα/στρέμμα.
• Εκπαίδευση του προσωπικού των ξενοδοχείων.
• Παρακολούθηση της πληθυσμιακής διακύμανσης σε εβδο-
μαδιαία διαστήματα.
• Μακροσκοπικός έλεγχος σε εβδομαδιαία βάση.
• Κλάδεμα των φύλλων τη χειμερινή περίοδο και κάλυψη των πληγών με εγκεκριμένα από το ΥΠΑΑΤ εντομοκτόνα (προσωρινή έγκριση).
• Έγχυση εγκεκριμένων από το ΥΠΑΑΤ με προσωρινή άδεια εντομοκτόνων στους προσβεβλημένους φοίνικες.
Αριθμός εφαρμογών δύο εντός τριών μηνών εκτός τουριστικής περιόδου
• Ενέσεις στους σοβαρά προσβεβλημένους φοίνικες (δύο φορές).

Κάλυψη των πληγών με συγκεγκριμένο εντομοκτόνο. Τοποθέτηση ορού για ένεση εντομοκτόνου στον κορμό

• Κοπή και καταστροφή όσων δεν ανακάμψουν με την παραπάνω θεραπεία ή κάλυψη με διπλό δίκτυ ανάλογα με τη θέση και τη δυνατότητα κοπής.
Από τα μέχρι σήμερα στοιχεία προκύπτουν τα παρακάτω:
• Δύο μέγιστα πτήσεων ετησίως, τo 1ο τους μήνες Απρίλιο-Μάιο και το 2ο Αύγουστο-Νοέμβριο. Ασθενείς σποραδικές πτήσεις υπάρχουν εντός της χειμερινής περιόδου με πυκνότητα εξαρτώμενη από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες.
• Η εποχιακή πυκνότητα των πτήσεων δεν παρουσίασε μείωση λόγω εισβολής ακμαίων εντός της ζώνης εφαρμογής του προγράμματος, επειδή η προστατευόμενη περιοχή περιβάλλεται από περιοχές με ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού του R. ferrugineus.
• 45 φοίνικες προσβλήθηκαν συνολικά και τα δύο έτη σε σύνολο 854, από τους οποίους 41 ανταποκρίθηκαν θετικά στις θεραπευτικές επεμβάσεις και τέσσερις (4) τελικές απώλειες (0,47%).
 Η ζημιά που προκλήθηκε (0,47%) ήταν πολύ μικρή και δεν ήταν ανάλογη της πυκνότητας των πτήσεων.

Από τα μέχρι σήμερα στοιχεία το συνολικό κόστος συμπεριλαμβανομένου και αυτού που αναλογεί στην απασχόληση του προσωπικού των ξενοδοχείων είναι περίπου 100 €/δένδρο. Το πρόγραμμα συνεχίζεται για τρίτο έτος για την εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων. Το τελικό ποσοστό των απωλειών κρίνεται αρκετά μικρό κάτω από τις συνθήκες διεξαγωγής του προγράμματος και τη μέχρι σήμερα διεθνή εμπειρία σε ανάλογες περιπτώσεις.
Τα προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης κρίνονται για την απόδοσή τους μετά από τρία χρόνια. Η εφαρμογή του σε όλη την έκταση που υπάρχει δραστηριότητα από το κόκκινο σκαθάρι, δίδει τα καλλίτερα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου.
Υπάρχει δυνατότητα αποτελεσματικού βιολογικού ελέγχου;
Από τα βιολογικά μέσα αντιμετώπισης του κόκκινου σκαθαριού μόνο οι εντομοφιλικοί νηματώδεις σε χιτοζάνη έχουν καλές προοπτικές στην πράξη, όπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, με εφαρμογές που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή της πόλης Elche και στην πόλη Sagunto στην Ισπανία. Το 2010 θα αξιολογηθούν και στη ζώνη που διεξάγεται το πιλοτικό πρόγραμμα. Άλλα βιολογικά μέσα, όπως εντομοπαθογόνοι μύκητες κ.λπ. αντιμετώπισης του R. ferrugineus, δεν έχουν δείξει ικανοποιητική αποτελεσματικότητα σε συνθήκες πεδίου παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε συνθήκες εργαστηρίου.

Πληροφορίες: Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου
ΤΘ 2228, 71003 Ηράκλειο
τηλ.: 2810 302304, e-mail: roditakis@her.forthnet.gr
www.bioprasino.gr

 

Σώστε τους φοίνικες 2

Φοίνικας

Οι φοίνικες μπορούν να ζήσουν.

   Όλοι γνωρίζουμε ότι 2 είναι οι τρόποι σε μη προσβεβλημένους.

Α. Χρήση βιολογικής μεθόδου πρόληψης δηλαδή σχεδόν μηνιαίο λούσιμο κόμης με 50 λίτρα διαλύματος νηματωδών.

Β. Χρήση χημικών εντομοκτόνων ανά 20 ημέρες, αντίστοιχο λούσιμο με εντομοκτόνο.

Δεν θα μείνω στην αποτελεσματικότητα της μια ή της άλλης μεθόδου ή στην προτίμησή μου, αλλά όταν το τηρούμε αυτό ο μη προσβεβλημένος φοίνικας διατηρείται.

  Υπάρχει και η Τρίτη μέθοδος με «ενέσεις» όπου  όλη η κουβέντα περί σημαντικότητας ποσότητας τοξικών για να φθάσει πάνω η επιθυμητή δόση (θανατηφόρα ppm) με έχει κάνει να απομακρυνθώ σημαντικά από αυτή. Τόσο χημικό για τόσο αμφίβολα αποτελέσματα….

Μετά το δεντροχειρουργείο

    


 Στους προσβεβλημένους φοίνικες πλέον νομίζω ότι η δενδροχειρουργία ή «φυτουγειονομική αφαίρεση της μόλυνσης» είναι εξερετική μέθοδος και με σημαντικά αποτελέσματα χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον. Οι φοίνικες «ξαναδίνουν» νέες κορυφές και με παράλληλη προστασία με νηματώδεις στη συνέχεια για νέες προσβολές τα φυτά μας επιβιώνουν. Όπου οι παραπάνω μέθοδοι ακολουθούνται η προσβολή σταματά. Απλά και καθαρά.

 Έχουμε λύση στην πράξη όπου γίνεται, όχι μόνο σε ιδιώτες αλλά ακόμα και σε μεγάλους δημόσιους χώρους, όλα λειτουργούν και δεν υπάρχουν απώλειες. Φυτό με «παράθυρο ελέγχου» και σωλήνα για μελλοντικές χρήσεις.

Νομίζω ότι άμεσα οι υπηρεσίες ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΠΕΚΑ, Δήμων ακόμα και το ΓΠΑ!! Θα πρέπει να αναλάβουν δράση, συντονισμού γιατί η ολιγωρία δεν πάει άλλο!!

Με θόλο προστασίας και σωλήνα

Μετά 1,5 μήνες όπου φύεται η νέα κορυφή

Επιμέλεια: Τάτσης Κων/νος - Γεωπόνος

www.bioprasino.gr

Η μόλυνση των φοινικοειδών: μύθος και πραγματικότητα

Σκαθάρι σε φοίνικα στην Λεωδόρο Κύπρου  (Αργυρούπολη)

ΤΟΥ ΚΛΙΦ ΚΟΥΚ

Τελικά το κόκκινο σκαθάρι που προσβάλλει  τα φοινικοειδή  έφθασε και στο Νομό Χανίων, καθώς πέντε περιοχές δηλώθηκαν ως μολυσμένες-Πλατανιάς, Βουκολιές,Κολυμπάρι,Νέα Κυδωνία και η ίδια η πόλη των Χανίων. Αν κάνετε μια βόλτα στην πόλη θα συναντήσετε φοίνικες με εμφανή τα συμπτώματα της μόλυνσης, άλλους να στέκονται εκεί σε άθλια κατάσταση  με στριμμένα τα φύλλα και άλλους καλυμμένους με ένα δίχτυ για να εμποδίσουν τα έντομα να ξεφύγουν και να μεταδώσουν την ασθένεια.

Αν και δεν είμαι ούτε γεωπόνος ούτε εντομολόγος, ήρθα σε επικοινωνία με ειδικούς και από την Ελλάδα και από το εξωτερικό που είχαν την καλοσύνη να με εφοδιάσουν με τις τεχνικές πληροφορίες πάνω σε διάφορες όψεις του προβλήματος που παρουσιάζω  σ’αυτό το άρθρο.

Ο κύριος λόγος που γράφω αυτό το άρθρο είναι να προσπαθήσω να κάνω κατανοητό το πρόβλημα στους ανθρώπους που ίσως δεν έχουν ενημερωθεί επαρκώς για τη φύση αυτής της επιδημίας και για τους τρόπους με τους οποίους αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί.

Μολυσμένος φοίνικας που βρέθηκε το σκαθάρι (Αργυρούπολη)

Τα παρακάτω δέκα σημεία είναι οι  δέκα  μύθοι σχετικά με  το θέμα.

1)Η προσβολή των φοινικοειδών από το κόκκινο σκαθάρι είναι ένα πρόσφατο ελληνικό ή κρητικό φαινόμενο.

Η  μόλυνση ξεκίνησε από την Ασία  τη δεκαετία του 1980. Μέχρι το 1985 έφθασε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα,  στην Αίγυπτο το1992,στην Ισπανία το 1994, στο Ισραήλ το1999, στην Κρήτη το 2005 και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας το 2006. Τώρα είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο.

2) Είναι εύκολο να αναγνωρίσει κανείς τα συμπτώματα και να ξέρει αν ένα δένδρο έχει προσβληθεί ή όχι.

Είναι αδύνατον να είναι κανείς απόλυτα σίγουρος ότι ένα εισαγόμενο δένδρο δεν έχει προσβληθεί.

Ενώ δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς τα δένδρα που έχουν ήδη προσβληθεί από τις κάμπιες του εντόμου (και επομένως  είναι ήδη χαμένα ), είναι δύσκολο να αναγνωρίσει την παρουσία ώριμων εντόμων .Για κάποιο χρονικό διάστημα , το δένδρο φαίνεται να είναι υγιές ενώ το σκουλήκι δουλεύει μέσα του. Και γρήγορα τα φύλλα του δένδρου αρχίζουν και ανοίγουν προς τα κάτω σαν ομπρέλα..

3) Τα δένδρα προσβάλλονται μόνο ένα μέτρο από την κορυφή προς τα κάτω, πράγμα που σημαίνει ότι μόνο αυτό το μέρος του δένδρου πρέπει να κοπεί και να καταστραφεί.

Οι κάμπιες κινούνται στο εσωτερικό του δένδρου δημιουργώντας τούνελ και μεγάλες κοιλότητες. Μπορούν να βρεθούν σε οποιοδήποτε μέρος του, ακόμα και στη βάση του κορμού.

4)  Διατίθενται χημικά που μπορούν να προστατεύσουν τα δένδρα από τη μόλυνση με  λογικό οικονομικό κόστος και με ελάχιστο κόστος για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία.`

Παρά τα μέτρα που πάρθηκαν, καμιά χώρα με την εξαίρεση ίσως του Ισραήλ δεν κατάφερε να αναχαιτίσει την εξάπλωση του σκαθαριού παρά μόνο προσωρινά. Παρά τη χρήση πολύ τοξικών  εντομοκτόνων, πάνω από χίλια δένδρα καταστράφηκαν στη Γρανάδα της Ισπανίας και τα φοινικοειδή στη  Νότια Ιταλία σχεδόν εξαφανίστηκαν. Και μέχρι σήμερα πάνω από 4000 δένδρα καταστράφηκαν  στην Κρήτη.

Τέσσερα εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα και αλλού , αν και έχουν απαγορευτεί για γεωργική χρήση εξαιτίας της υψηλής τοξικότητάς τους, πήραν ειδική άδεια από το Υπουργείο Γεωργίας για να χρησιμοποιηθούν στους φοίνικες. Είναι ακριβά και το κόστος της χρήσης είναι υψηλό (π.χ. 100 Ευρώ για κάθε δένδρο  τρεις φορές το χρόνο.

΄Ενα από τα πιο ήπια εντομοκτόνα από άποψη τοξικότητας  είναι το Imidacloprid. Αλλά ακόμη  και αυτό το εντομοκτόνο μπορεί να μολύνει  τα υπόγεια  ύδατα και έχει απαγορευτεί σε διάφορες χώρες εξαιτίας της τοξικότητάς του  στις μέλισσες.

Αν και  διάφορα άτομα  προσφέρουν  ‘θεραπείες’, η πικρή αλήθεια είναι ότι κανένα  από τα εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται  για να θεραπεύσουν δένδρα που έχουν προσβληθεί  δεν προσφέρει  καμιά σιγουριά.

5) Από τα δένδρα που έχουν προσβληθεί μπορούμε να απαλλαγούμεθάβοντάς τα  σε λογικό οικονομικό κόστος και ελάχιστο κόστος για το περιβάλλον.

Επειδή  οι φοίνικες είναι μεγάλα και χυμώδη δένδρα, το να τους κάψουμε είναι μια δύσκολη και ακριβή διαδικασία, αφού πρέπει να καταστραφούν όλα τα μέρη τους. Αν τους θάψουμε αυτό πρέπει να γίνει σε βάθος πάνω από δύο μέτρα και αν  αυτοί είχαν ψεκαστεί υπάρχει ο κίνδυνος να μετατραπούν σε χημικές ‘βόμβες’, μολύνοντας τα υπόγεια ύδατα. Το ανεξέλεγκτο κάψιμο και θάψιμο στα χωράφια δεν επιτρέπεται σύμφωνα με τους νόμους του κράτους αλλά και τους ευρωπαϊκούς.

Το κόστος να απαλλαγούμε από ένα μολυσμένο δένδρο εκτιμήθηκε το 2007 300 Ευρώ.

6) Οι Δήμοι και οι δημότες είναι καλά ενημερωμένοι για το πρόβλημα.

Αν ναι, γιατί οι Δήμοι της Κρήτης καταπιάστηκαν με τόσο ‘φιλόδοξα’ προγράμματα ;Πεντακόσιοι φοίνικες φυτεύτηκαν στο Ηράκλειο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες- και είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτοί ήταν η πηγή της μόλυνσης εκεί –εκατοντάδες φυτεύτηκαν στην παραλία στο Ρέθυμνο και στη Σούδα  και έγιναν και καταστροφικές προσπάθειες να φυτευτούν φοίνικες στο Κουμ-Καπί και στη Νέα Χώρα.

Και γιατί εξακολουθεί να γίνεται εισαγωγή φοινίκων και αυτοί να χρησιμοποιούνται από τους Δήμους  ως το βασικό είδος για τη διαμόρφωση χώρων;

7)  Οι αποφάσεις που παίρνονται όταν αρχίζουν νέες δημόσιες ή δημοτικές μελέτες και οι σχετικές εργασίες λαμβάνουν σοβαρά υπόψη το συγκεκριμένο πρόβλημα της μόλυνσης καθώς και το πώς θα προστατευθεί η τοπική βιοποικιλία.

Η  Κρήτη είναι ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός για πολλούς άλλους λόγους και όχι τόσο για τους φοίνικες της ,που μάλλον καταστρέφουν τον χαρακτήρα του νησιού. Αλλά εφόσον αυτοί μπορούν να εισαχθούν ως ώριμα δένδρα μέχρι 8 μέτρα ύψος, αποτελούν μια γρήγορη λύση που μπορεί να μεταμορφώσει αμέσως την πιο ανιαρή περιοχή και να της δώσει την αίγλη που κάποιοι νομίζουν ότι είναι αυτό που επιθυμούν οι τουρίστες.

Σπάνια λαμβάνεται υπόψη η τοπική βιοποικιλία  και ακόμα πιο σπάνια δίνεται προτεραιότητα στα τοπικά φυτά και δένδρα σε σχέση με τα εισαγόμενα ακόμα και αν τα τοπικά θα μπορούσαν να επιλεγούν σένα λογικό ύψος , χαμηλότερο κόστος και χωρίς κανένα ρίσκο.

8)       Οι πολίτες είναι καλά πληροφορημένοι για το ποσόν που δαπανάται από τους δήμους για να φυτέψουν τους φοίνικες, να τους θεραπεύσουν με  χημικά σε  τακτική βάση και να καταστρέψουν αυτούς που έχουν προσβληθεί.

Το εμπόριο των φοινίκων είναι πολύ προσοδοφόρο και έχει σχέση όχι μόνο μ’αυτούς που ασχολούνται με το να τους μεγαλώνουν, να τους μεταφέρουν και να τους φυτεύουν κάπου αλλού, αλλά επίσης με εκείνους που προσφέρουν  ποικίλες ακριβές θεραπείες αλλά και με εκείνους που ασχολούνται με το να καταστρέφουν  τα δένδρα που έχουν προσβληθεί.

 ΄Ενας μεγάλος φοίνικας μπορεί να στοιχίσει από 3000 μέχρι 5000 Ευρώ.Ο Δήμος του Ηρακλείου αγόρασε 500 φοίνικες προς 3000 Ευρώ τον καθένα. Μετά δύο χρόνια, οι φοίνικες αρρώστησαν, ο Δήμος πλήρωσε 300 Ευρώ για να τους βγάλει…και μετά φύτεψε καινούργιους.

9)  Ο δημόσιος τομέας είναι πλήρως ενημερωμένος για το πρόβλημα και ελέγχει την εισαγωγή ,την ανάπτυξη και τη χρήση περισσότερων φοινίκων

Προφανώς ο G.A.T.T. (General Agreement of Transport and Trade ) η Διεθνής Συμφωνία Μεταφορών και Εμπορίου επίσημα απαγορεύει την εισαγωγή δένδρων και η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση έχει εκδώσει οδηγία για καραντίνα. Μεμονωμένες χώρες έχουν προσπαθήσει να κλείσουν τα σύνορα τους για εισαγωγές αλλά χωρίς αποτέλεσμα .Η αλήθεια είναι ότι αν  μπεις στο ‘ Palm trees- Egypt’ θα δεις ότι  εξακολουθούν να προσφέρονται φοίνικες προς αγοράν από πολλές εταιρείες χωρίς καμιά αναφορά για καραντίνα ή άλλους περιορισμούς.

10)  Το Δημόσιο είναι πλήρως ενημερωμένο για την εκτεταμένη  χρήση τοξικών χημικών και για τη διαδικασία καταστροφής  των δένδρων που έχουν προσβληθεί και ελέγχει όλες αυτές τις δραστηριότητες για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

Το πρόβλημα είναι ότι λαμβάνονται αποφάσεις από τους τοπικούς άρχοντες που μπορεί να μην είναι καλά ενημερωμένοι σ’αυτούς τους τομείς και η ορθότητα των αποφάσεων τους μπορεί να εξαρτάται   μόνο από το πόσο καλοί είναι οι σύμβουλοί τους. Και σε κάποιες περιπτώσεις οι σύμβουλοί τους μπορεί να έχουν σχέση με την ευρύτερη επιχείρηση – φοίνικες.

¨Οταν υπάρχει τόσο μεγάλο οικονομικό ρίσκο, υπάρχει  και ο κίνδυνος οι αρχές να λάβουν βραχυπρόθεσμα μέτρα, αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες συνέπειες που περιλαμβάνουν την επίδραση…των ψεκασμών…στην ανθρώπινη υγεία.

Πολυεθνικές χημικές εταιρείες ασκούν μεγάλη δύναμη και επιρροή για να πείσουν το κοινό  ότι τα προϊόντα τους είναι και ασφαλή και αποτελεσματικά. Αλλά όταν οι συνέπειες θα γίνουν γνωστές στο μέλλον , ποιος θα αναλάβει την ευθύνη;

΄Όλες οι διαπιστώσεις συμφωνούν σένα πράγμα :την ανάγκη για   μια καθαρή συντονισμένη δράση σόλο το νησί. Γιαυτό το λόγο συγκροτήθηκε μια Επιστημονική Επιτροπή στο Ηράκλειο φέτος , το 2010

Ενώ η επιτροπή αναφέρει κάποια αόριστα μέτρα για να προστατεύσει το κρητικό τοπίο , δεν ασχολείται ιδιαίτερα ούτε  με τη θεραπεία με  χημικά .αν και αυτά είναι το κύριο μέτρο που εφαρμόζουν οι Δήμοι και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και τα μεμονωμένα άτομα προς το παρόν, ούτε με την απαγόρευση των εισαγωγών και της νέας φύτευσης ούτε με τα μέτρα που θα εξασφαλίσουν  τον κατάλληλο τρόπο καταστροφής των μολυσμένων δένδρων..Επίσης δεν αναφέρει την ανάγκη για μια εκστρατεία  που θα ενημερώνει το κοινό, τους Δήμους, και τους τουρίστες για πολύ πρακτικά ζητήματα , όπως ποια βήματα πρέπει  να παρθούν σχετικά με τα δένδρα που έχουν προσβληθεί, όπως επίσης και για το κόστος όχι μόνο  σε επίπεδο οικονομικό αλλά και σε επίπεδο περιβάλλοντος, υγείας, και φυσικού τοπίου της Κρήτης.

Λύσεις υπάρχουν για τους φοίνικες, οι υπεύθυνοι δεν ακούν

Προς:

 Υπουργό Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής

ΥπΑΑΤ, Δ/νση Φυτοπροστασίας

Κοιν.:

1) Ειδική Σύμβουλο κα Κάλλια Πεδιαδιτη

 2) Περιφέρειες, (Γραφείο  Περιφερειάρχη). 

 (Με την παράκληση προώθησης στις Νομαρχίες και Δήμους στους οποίους αφορά)

                                        

 ΚΑΤΕΠΕΙΓΟΝ

Αξιότιμη κ. Υπουργέ ΑΑΤ,

Αξιότιμοι κύριοι,

Θέμα: ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΦΟΙΝΙΚΟΕΙΔΩΝ.

Το παρόν έγγραφο είναι ΚΑΤΕΠΕΙΓΟΝ και έχει να κάνει με ένα σοβαρό θέμα Περιβαλλοντικής και Εθνικής σημασίας:

Την προστασία των φοινικοειδών, που απειλούνται σοβαρά από εξαφάνιση, από το κολεόπτερο Rhynchophorus ferrugineus, το ‘’κόκκινο ρυγχωτό σκαθάρι’’ ή ‘’ρυγχοφόρος’’ των Φοινικοειδών.

Οι θέσεις αυτές βασίζονται στην εισήγηση της Ομάδας Εργασίας της Επιτροπής Πρασίνου του ΓΕΩΤΕΕ, που στηρίχθηκε σε:

• Συλλογή στοιχείων, νομολογίας, αποφάσεων, προτάσεων, ενστάσεων κλπ συναφών στοιχείων,
• Συλλογή επιστημονικών και ερευνητικών δεδομένων που προέκυψαν από την βιβλιογραφία  ή από σχετικές ειδικές ημερίδες,
• Ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων μεταξύ επιστημόνων, ερευνητών, επαγγελματιών γεωτεχνικών και υπηρεσιακών παραγόντων που ασχολούνται με το θέμα και ανασκόπηση, εις το μέτρο του δυνατού, της αποτελεσματικότητας στην πράξη της μέχρι τώρα προσπάθειας για τον έλεγχο της εξάπλωσης και τον περιορισμό του εντόμου.

Ι.  ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ:

Ο εν λόγω φυτικός εχθρός:

• Είναι έντομο καραντίνας για την χώρα μας
• Εμφανίζει βιολογικό κύκλο με χαρακτηριστικά και με στάδια που καθιστούν την καταπολέμηση του ιδιαίτερα δύσκολη,
• Παρουσιάζει ιδιαίτερη ικανότητα προσαρμογής στις τοπικές συνθήκες,
• Δεν κατέστη δυνατός ο περιορισμός της εξάπλωσής του αλλά, αντίθετα,
• Κάθε χρόνο παρουσιάζονται στην επικράτεια νέες προσβεβλημένες περιοχές και τέλος,
• Το αποτέλεσμα της προσβολής του είναι η θανάτωση (απώλεια) των δένδρων, πολλά από τα οποία είναι ιδιαίτερα μακρόβια, μνημειακά και αποτελούν τοπικά ιστορικά σύμβολα και στοιχεία αναφοράς.

Στην προσπάθεια και την συναφή στρατηγική για την λήψη μέτρων, που προτείνεται με το παρόν, λαμβάνεται επίσης ιδιαίτερα υπ΄ όψη σαν μείζον θέμα η προστασία του μοναδικού φοινικοδάσους του Βάϊ στον Ν. Λασιθίου δηλ. η διάσωση του ιστορικού ενδημικού είδους του Κρητικού Φοίνικα (Phoenix theophrasti Greuter) που αποτελεί από αρχαιοτάτων χρόνων σημείο αναφοράς για την εθνική ενδημική χλωρίδα.

Σημειωτέον ότι ο εχθρός αυτός δεν έχει ακόμη φθάσει στο Βάϊ, δυστυχώς όμως το πλησιάζει διαρκώς και περισσότερο και έχει σημειωθεί προσβολή σε άτομα του ανωτέρω ιστορικού Ελληνικού είδους σε άλλες περιοχές της Κρήτης.

Κανείς όμως δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να φθάσει εκεί ακόμα και εφέτος, οπότε θα είναι πλέον αργά.

  «Επισημαίνουμε γενικότερα ότι πρέπει να γίνει άμεσα η έναρξη εφαρμογής των προτεινομένων μέτρων καθώς κάθε καθυστέρηση αυξάνει γεωμετρικά το πρόβλημα»

ΙΙ. ΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΡΥΓΧΟΦΟΡΟΥ ΤΩΝ ΦΟΙΝΙΚΟΕΙΔΩΝ:

Τα προτεινόμενα μέτρα κινούνται αποκλειστικά και μόνο στα πλαίσια του εφαρμοστικά εφικτού.

Η Ομάδα εργασίας απέκλεισε εισηγήσεις που δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθούν  στην πράξη, όσο και αν, ενδεχομένως, συνηγορούν σ΄ αυτές παράμετροι όπως ερευνητικά ή βιβλιογραφικά δεδομένα ή ρυθμιστικά πλαίσια.

Η προσέγγιση της ομάδας εργασίας είναι ότι η προσήλωση και η προσπάθεια για την εφαρμογή μέτρων που είναι για πρακτικούς λόγους ανεφάρμοστα ή εμφανίζουν ασφυκτικό βαθμό εφαρμοστικής δυσχέρειας, είναι μία από τις βασικές αιτίες τελμάτωσης της όποιας προσπάθειας.

1. Άμεσος ορισμός και οργάνωση των απαραιτήτων ανά νομό/ περιοχή συνεργείων,

και παράλληλα,

2.  Άμεσος ορισμός χώρων ταφής των νεκρωμένων φοινικοειδών.
3. Καταγραφή, με την βοήθεια GPS και συστήματος GIS, όλων των προσβεβλημένων από το έντομο δέντρων από  συνεργεία,  για την δημιουργία πλήρους καταλόγου των προσβεβλημένων δένδρων της περιοχής ευθύνης τους, όπου θα καταγράφεται το είδος και το μέγεθος του προσβεβλημένου δένδρου, το ποσοστό προσβολής, τα ακριβή στοιχεία ή συντεταγμένες της θέσης του και το ιδιοκτησιακό του καθεστώς.
4. Ενίσχυση των συνεργείων καταγραφής και καταπολέμησης με εκπαιδευμένους σκύλους – ανιχνευτές της προσβολής.
5. Εξασφάλιση των αναγκαίων μηχανημάτων θρυμματισμού είτε με την προμήθεια νέων είτε με εντοπισμό εκείνων που ήδη υπάρχουν στην επικράτεια και είναι κατάλληλα για τον παραπάνω σκοπό και συντονισμός της παραχώρησής ή ενοικίασης τους στις περιοχές που χρειάζεται, για καθορισμένη περίοδο κάλυψης αυτής της ανάγκης, για την ορθή απομάκρυνση και ασφαλή θρυμματισμό των νεκρωμένων φοινικοειδών.
6. Η διευκόλυνση και επιτάχυνση της διαδικασίας θρυμματισμού και απομάκρυνσης των νεκρωμένων φοινικοειδών, είναι στην πράξη ιδιαίτερα κρίσιμος παράγων. Θα πρέπει επομένως να διασφαλίζεται κατ΄ αρχήν ο θρυμματισμός του ανώτερου τμήματος του φοίνικα (1 μ περίπου από την κορυφή) όπου εκδηλώνεται η προσβολή. Ο θρυμματισμός να επεκτείνεται ανάλογα μόνον στην περίπτωση που διαπιστώνεται προέκταση της προσβολής. Πρέπει να διασφαλίζεται επίσης η επιτόπια και επιμελής θανάτωση των προνυμφών, κουκουλιών και τελείων εντόμων που θα προκύψουν από την διαδικασία. Επιμελείς επεμβάσεις επί  των προς θρυμματισμό φοινίκων με εγκεκριμένα σκευάσματα ή μεθόδους (ακτινοβόληση) εάν απαιτείται. Ο θρυμματισμός και η ταφή να γίνεται στους χώρους της παρ. (2). Η μεταφορά των φοινίκων στους χώρους αυτούς να γίνεται ύστερα από κάλυψή τους  με κατάλληλο κάλυμμα ή δίκτυ.
7. Σε μη νεκρωμένα φοινικοειδή που φέρουν προσβολή, θα πρέπει να εξασφαλίζεται η φυτοϋγειονομικά ασφαλής αφαίρεση ή καταστροφή των προσβολών (με δενδροχειρουργική ή ακτινοβόληση) προκειμένου τα δένδρα να θεραπευθούν και να παραμείνουν στη θέση τους.

Επισημαίνεται ότι οι επεμβάσεις με εντομοκτόνα δεν αποτελούν φυτοϋγειονομικά ασφαλή μέθοδο. Επιβάλλεται επομένως να εφαρμόζονται, μόνο όμως κάτω από το πρίσμα της ανάγκης της μείωσης κατά το δυνατόν του ενεργού πληθυσμού του εντόμου από τις πρώτες ήδη μετακινήσεις.

Σε κάθε επομένως περίπτωση πρέπει να προγραμματίζονται και να εκτελούνται το ταχύτερο δυνατόν οι παραπάνω προτεινόμενες φυτοειγειονομικά ασφαλείς επεμβάσεις αφαίρεσης ή καταστροφής των προσβολών (με δενδροχειρουργική ή ακτινοβόληση), οι οποίες βέβαια μπορούν να διεξάγονται χωρίς πρόβλημα σε όλη την διάρκεια του έτους.

Χρειάζεται για τον σκοπό αυτό, η χρησιμοποίηση εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού.

8. Παγιδοθέτηση, μόνο στα σημεία προσβολών ή/και καταστροφής φυτών (όπως ήδη προβλέπεται από τη φυτοϋγειονομική νομοθεσία) και σε συνεννόηση με τον αρμόδιο συντονιστικό φορέα που αναφέραμε στην παρ. ΙΙ του παρόντος και τον αρμόδιο φυτοϋγειονομικό ελεγκτή. 

Σχετική ενημέρωση των γεωπόνων και των καταστημάτων πώλησης καθώς και του κοινού, για την αναγκαιότητα και υποχρεωτικότητα της ορθής παγιδοθέτησης και της ενημέρωσης των αρμοδίων  σε περίπτωση που διαπιστωθεί τοποθέτηση παγίδων σε απρόσβλητες περιοχές.

Λήψη πρόσθετων μέτρων σε περιπτώσεις αλόγιστης χρήσης παγίδων.

9.   Επαναλαμβανόμενες επεμβάσεις με τα εγκεκριμένα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα (εντομοπαθογόνοι νηματώδεις ή εγκεκριμένα χημικά εντομοκτόνα), κάτω από την οργάνωση και την παρακολούθηση του φορέα, που θα καθορίζει την σειρά των τοποθεσιών που θα γίνονται οι επεμβάσεις και θα οργανώνει τα αναγκαία κατά περίπτωση συνεργεία.
10. Οι επεμβάσεις αυτές να είναι επαναλαμβανόμενες σε διαστήματα 15 – 45 ημερών, αναλόγως των καιρικών συνθηκών και των επί τόπου παρατηρήσεων, και να καλύπτουν την εξής περίοδο:

(α) Στην περίπτωση που θα γίνεται φυτοπροστασία με σκευάσματα εντομοπαθογόνων νηματωδών, να καλύπτεται όλη η χρονική περίοδος πτήσης του εντόμου.

(β) Στην περίπτωση όπου θα γίνεται φυτοπροστασία με εγκεκριμένα χημικά εντομοκτόνα, οι επαναλαμβανόμενες αυτές επεμβάσεις να καλύπτουν την χρονική περίοδο που επιτρέπουν σε κάθε μία εξατομικευμένη περίπτωση οι εξωγενείς παράγοντες και ιδιαίτερα η τουριστική κίνηση, η παρουσία περιοίκων κλπ. και να σταματούν υποχρεωτικά όταν αρχίζει η όχληση. Οι επαναλαμβανόμενες επεμβάσεις δηλ. να μην έχουν γενικό χρονικό περιορισμό αλλά να καλύπτουν κατά περίπτωση την μεγαλύτερη δυνατή πρακτικά χρονική περίοδο.

(γ) Συντονισμός από τον φορέα, και διαχωρισμός των ζωνών (ή περιόδων) όπου θα γίνεται φυτοπροστασία με σκευάσματα εντομοπαθογόνων νηματωδών από τις ζώνες (ή περιόδους)  όπου θα γίνονται επεμβάσεις με χημικά εντομοκτόνα.

11. Η εφαρμογή να γίνεται με ‘’λούσιμο’’  και όχι με ψεκασμό, από την κορυφή (στεφάνη), στις ακόλουθες  κατηγορίες φοινικοειδών:

·         Στα φοινικοειδή τα γειτονικά με αυτά που έφεραν προσβολή και που ευρίσκονται σε απόσταση μέχρι 1000 μέτρων από αυτά.

·         Στα φοινικοειδή στα οποία έχει γίνει φυτοϋγειονομικά ασφαλής αφαίρεση ή καταστροφή της προσβολής.

·         Σε ύποπτα προσέλκυσης προσβολής φοινικοειδή και ιδιαίτερα στους ψηλούς και μεγάλης διαμέτρου Κανάριους φοίνικες.

·         Στα δένδρα που θα διαπιστωθεί αρχόμενη προσβολή, οπουδήποτε και αν βρίσκονται, ΣΑΝ ΠΡΟΣΩΡΙΝΟ ΜΕΤΡΟ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ και μέχρις ότου εφαρμοστεί η φυτοϋγειονομικά ασφαλής αφαίρεση ή καταστροφή της προσβολής δηλ. ή δενδροχειρουργική ή ακτινοβόληση ή καταστροφή ολοκλήρου του φοινικοειδούς.

Στους ψηλούς φοίνικες πρέπει να γίνεται εγκατάσταση (στερέωση) μόνιμου σωλήνα από την βάση μέχρι την κορυφή, για να διευκολύνεται το ‘’λούσιμο’’ των φυτών.

Ο φορέας θα πρέπει να καταγράφει τις επεμβάσεις, να διαπιστώνει αν αυτές συνεχίζονται κανονικά ή όχι, να καταγράφει τα αποτελέσματα και να κάνει μία πρώτη σχετική αξιολόγηση.

12. Ομοίως, στην περίπτωση εφαρμογής της μεθόδου της ακτινοβόλησης, θα γίνεται παρακολούθηση της εξέλιξης του φοινικοειδούς και επιλογή της μεθόδου για την συνέχιση της προστασίας του φυτού.
13. Σχεδιασμός περαιτέρω ενεργειών για τη δημιουργία ζωνών απομόνωσης προς τα φοινικοδάση της Κρήτης για τη διάσωση του Ph. theoprasti (Βάι, Πρέβελη κ.α.) και τη δημιουργία δικτυοκηπίων
14. Αδιάλειπτος έλεγχος εφαρμογής των κειμένων διατάξεων των σχετικών με την εισαγωγή, την διακίνηση και την διατήρηση των φυτών  μέχρι την διάθεσή τους. Περιοδική αναθεώρηση και αναπροσαρμογή κατά τόπους, σύμφωνα με τις εξελίξεις και τα προβλήματα.
15. Σύνταξη της περιοδικών εκθέσεων από κάθε τοπικό φορέα και προώθηση στην κεντρική Υπηρεσία.
16. Σύνταξη της τελικής ετήσιας έκθεσης και της πρώτης αξιολόγησης από κάθε τοπικό φορέα μέχρι τέλος Δεκεμβρίου και προώθηση στην κεντρική Υπηρεσία. Συνέχιση της καταγραφής των στοιχείων, που θα αφορούν πλέον στην επόμενη περίοδο, χωρίς να μεσολαβήσει κενό διάστημα.
17. Συγκέντρωση των εκθέσεων από την κεντρική υπηρεσία, τελική αξιολόγηση  και προγραμματισμός των ενεργειών για την επόμενη περίοδο, εντός του Ιανουαρίου.

ΙΙΙ.  Ο ΚΑΤΕΠΕΙΓΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ

ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ:

Οι δυσκολίες στην καταπολέμηση του εν λόγω εχθρού δεν είναι αποκλειστικό ελληνικό ‘’σύμπτωμα’’ αλλά χαρακτηρίζει όλη την λεκάνη της Μεσογείου.

Είναι αναγκαίο να αναλάβει το ΥπΑΑΤ επιτελικό και συντονιστικό ρόλο και να κατευθύνει το έργο

• των αρμοδίων κεντρικών υπηρεσιών και των ερευνητικών ιδρυμάτων,
• των κατά τόπους φορέων εφαρμογής των μέτρων (βλ. στην συνέχεια) και,
• των λοιπών εμπλεκομένων, των επαγγελματιών του ιδιωτικού τομέα και των απλών πολιτών,

προς ένα ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ,

• τα αποτελέσματα του οποίου να είναι συνεχώς μετρήσιμα και αξιολογήσιμα,
• να είναι δυνατόν να εντοπισθούν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του και
• να αναπροσαρμόζεται και να διορθώνεται ανάλογα, προς την σωστή εκάστοτε κατεύθυνση.

Ένα αποτέλεσμα με σχετική έστω επιτυχία, θα αποτελέσει πρωτοπορία και πλαίσιο αναφοράς για όλες τις δοκιμαζόμενες χώρες.

Όπως γίνεται φανερό από τα προηγούμενα, απαραίτητη προϋπόθεση για επιτυχή (σε οποιοδήποτε βαθμό) έκβαση της προσπάθειας είναι:

• Το όλο ‘’σύστημα’’ να λειτουργεί κατά τρόπο ώστε να καταγράφει με σαφήνεια τα πεπραγμένα κάθε περιόδου και να προγραμματίζει τα αναγκαία για την επόμενη.
• Να τροφοδοτεί την κεντρική υπηρεσία με αυτά ανελλιπώς και εγκαίρως.
• Να διασφαλίζει την συνέχιση των δράσεων και των εφαρμογών για διαδοχικές περιόδους.

Για την εφαρμογή των παραπάνω πρέπει σε κάθε προβληματική περιοχή να συσταθεί  ειδικός φορέας, αρμοδιότητας της οικείας Περιφέρειας, ευρισκόμενος διαρκώς σε στενή συνεργασία με την Κεντρική Υπηρεσία και υπεύθυνος για την διεκπεραίωση των παρακάτω: 

• Καταγραφή των δένδρων που πάσχουν ή είναι νεκρά και της εν γένει κατάστασης.
• Προετοιμασία και οργάνωση των κατά τόπους αναγκαίων για το εγχείρημα.
• Εφαρμογή των ενδεδειγμένων χειρισμών για τη φυτοϋγειονομικά ασφαλή καταστροφή των προσβολών, των επεμβάσεων φυτοπροστασίας, της ορθής παγιδοθέτησης κλπ.
• Παρακολούθηση των αποτελεσμάτων και
• Συλλογή και Διαβίβαση των στοιχείων στην κεντρική υπηρεσία μαζί με μία προκαταρκτική αξιολόγηση. Αυτό θα γίνεται περιοδικά μέσα στο έτος και θα αποστέλλεται η τελική αναφορά του έτους τον Δεκέμβριο.
• Οι φορείς αυτοί θα αναλάβουν επίσης την ενημέρωση των ιδιωτών εμπλεκομένων με το θέμα, όπως οι κηποτέχνες, τα συναφή καταστήματα γεωργ. εφοδίων, τα φυτώρια, τα ξενοδοχεία και ακόμη και οι απλοί πολίτες. Θα αναλάβουν επίσης την δημιουργία ιστοσελίδας με τις πληροφορίες για το σύστημα και την μεθοδολογία της ορθής καταπολέμησης, τα προβλεπόμενα από την νομοθεσία για την διακίνηση, τις εισαγωγές, την διάθεση των φυτών, τις παγίδες κλπ. Θα περιέχει επίσης τα στοιχεία για την κάθε περιοχή και την καταγραφή των φοινίκων. Διαρκής ενημέρωση και επικαιροποίηση της σελίδας

Οι φορείς αυτοί θα φροντίσουν στις εκθέσεις τους να γίνεται πάντα αναφορά στην κατάσταση ‘’πριν’’ και ‘’μετά’’ ώστε να διευκολύνεται η αξιολόγηση του αποτελέσματος, παραθέτοντας και τις δικές τους παρατηρήσεις, επισημάνσεις και συμπεράσματα.

Δεν αρκεί επομένως να οριστεί φορέας απλά για να υπάρχει αλλά πρέπει οπωσδήποτε να μπορεί να φέρει εις πέρας τα παραπάνω, με επάρκεια, πληρότητα και σαφήνεια.

Ο φορέας ενδείκνυται να προγραμματισθεί με την προοπτική της μόνιμης λειτουργίας, ώστε, σε επόμενο στάδιο, να καλύπτει παράλληλα τα διάφορα εντομο – φυτοπαθολογικά προβλήματα ‘’συναγερμού’’ και ιδιαίτερης έντασης που στην κυριολεξία βρίσκονται «προ των πυλών» της χώρας μας απειλώντας τη Γεωργική Παραγωγή, τη Δημόσια Υγεία και την Οικονομία.

Παρακαλούμε όθεν, κ. Υπουργέ, για τις ενέργειές σας για την ΚΑΤΕΠΕΙΓΟΥΣΑ εφαρμογή του παρόντος.

Είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν οι εχθροί των φοινικοειδών;

Δρ Δημήτριος Χ. Κοντοδήμας, Εντομολόγος

…ναι,  εάν αναβαθμιστούν οι φυτοϋγειονομικές υπηρεσίες της χώρας μας στο επίπεδο που επιτάσσουν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες

Την τελευταία δεκαετία έχουν εισβάλλει στην Ευρώπη δεκάδες νέοι εχθροί και ασθένειες που προσβάλλουν (και συχνά καταστρέφουν ολοσχερώς) καλλιεργούμενα, δασικά και καλλωπιστικά φυτά (www.eppo.org). Αιτία η απώλεια του μέτρου: αντί του ελευθέρου εμπορίου, που σημαίνει ελεύθερη διακίνηση «αγαθών», επικράτησε το ασύδοτο εμπόριο κάθε λογής φυτικού υλικού με μόνο κριτήριο τη χαμηλή τιμή αγοράς. Η εισαγωγή ενός νέου εχθρού σε μια χώρα ακολουθείται σχεδόν πάντοτε από τη ραγδαία εξάπλωσή του, καθώς δεν υπάρχουν οι περιοριστικοί παράγοντες (φυσικοί εχθροί) που θα αποτρέψουν την επέκτασή του.

Όσον αφορά στους εχθρούς των φοινικοειδών, την τελευταία δεκαετία  καταγράφηκαν στις Μεσογειακές χώρες δύο σοβαροί εντομολογικοί εχθροί:

Paysandisia archon

α)  Η πεταλούδα Paysandisia archon (Burmeister) (Lepidoptera: Castniidae) [συνώνυμο: Castnia archon Burmeister], ιθαγενές της Νότιας Αμερικής (Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη, Ουρουγουάη) που έχει παρατηρηθεί σε Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα (2006). 

Rhynchophorus ferrugineus

β)  Το σκαθάρι Rhynchophorus ferrugineus (Olivier) (Coleoptera: Curculionidae, Dryophthorinae) (κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος των φοινικοειδών, Red palm weevil, Coconut weevil, Asiatic palm weevil, Indian red palm weevil), με καταγωγή από τη ΝΑ Ασία, που θεωρείται σήμερα ως ο σημαντικότερος εχθρός των φοινικοειδών. Το κόκκινο σκαθάρι έχει βρεθεί σε Αίγυπτο, Ισραήλ, Παλαιστινιακή αρχή, Συρία, Τουρκία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, Γαλλία, Κύπρο και Ελλάδα (2005).

Προνύμφες Rhynchophorus ferrugineus

Η προσβολή στα φοινικοειδή ξεκινά από την κορυφή (στεφάνη) όπου τα θηλυκά έντομα ωοτοκούν. Οι προνύμφες (κάμπιες) ανοίγουν στοές στον ψευδοκορμό των φοινικοειδών αλλά και κατά μήκος των βάσεων των φύλλων. Η προσβολή οδηγεί στο θάνατο το φοινικοειδές και συνήθως γίνεται αντιληπτή όταν αυτό έχει ήδη καταστραφεί.

 

Κατεστραμμένοι κανάριοι φοίνικες (Phoenix canariensis) στον κήπο της Προεδρίας της Δημοκρατίας (αριστερά) και στο Λαύριο (δεξιά), λόγω προσβολής από το έντομο Rhynchophorus ferrugineus

 

Κατεστραμμένες Ουασιγκτόνιες (Washingtonia sp.) λόγω προσβολής από το Rhynchophorus ferrugineus

 

Αναβλάστηση φοινικοειδούς στο Πεδίο του Άρεως έπειτα από δενδροχειρουργική αφαίρεση της προσβολής

Η κρυπτική συμπεριφορά των εντόμων αυτών σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη μορφολογία των φοινικοειδών και την απουσία φυσικών εχθρών έχει συντελέσει στην ευρεία εξάπλωση τους στις χώρες τις Μεσογείου. Ακόμα και σε χώρες όπως η Ισπανία, όπου υπάρχει ιδιαίτερη αγάπη για τα φοινικοειδή και δαπανούνται εκατομμύρια ευρώ κάθε έτος για την αντιμετώπιση των εχθρών αυτών, έχουν καταστραφεί χιλιάδες φοινικόδενδρα, κυρίως από το κόκκινο σκαθάρι.

Ωστόσο όπως πρόσφατα συζητήθηκε και στο διεθνές συνέδριο “Dies Palmarum” στο Σανρέμο της Ιταλίας (18-20/11/2010), η αντιμετώπιση των εχθρών των φοινικοειδών είναι δυνατή εάν υπάρχει σωστός συντονισμός και συλλογική προσπάθεια.

Οι απαραίτητες ενέργειες πρέπει να βασίζονται στην αυστηρή εφαρμογή των κανόνων του φυτοϋγειονομικού ελέγχου, δηλαδή:

-          στην απαγόρευση εισαγωγής και διακίνησης φυτών φοινικοειδών από τις περιοχές όπου έχει εμφανιστεί το έντομο αυτό,

-          στην καταστροφή όλων των βαριά προσβεβλημένων φοινικοειδών ή στην φυτοϋγειονομικά ασφαλή αφαίρεση της προσβολής (δενδροχειρουργική) ή την φυτοϋγειονομικά ασφαλή θανάτωση του εχθρού (π.χ. θερμική θανάτωση με μικροκύματα),

-          στις επεμβάσεις για την προστασία των φοινικοειδών με εντομοπαθογόνους νηματώδεις ή άλλα εγκεκριμένα σκευάσματα ή μεθόδους,

-          στην εγκατάσταση εκτεταμένου και συστηματικού δικτύου παγίδευσης του εντόμου (μόνο στα σημεία που έχουν παρατηρηθεί προσβολές),

-          στη συστηματική παρακολούθηση (επισκοπήσεις)

Όλες αυτές οι ενέργειες πρέπει να γίνονται υπό την εποπτεία των αρμοδίων φυτοϋγειονομικών ελεγκτών. Για να γίνει αυτό εφικτό στη Χώρα μας, είναι απαραίτητη η αναβάθμιση του ρόλου των φυτοϋγειονομικών ελεγκτών, στο επίπεδο που επιτάσσουν οι Ευρωπαϊκές οδηγίες.

Ας ελπίσουμε εν αναμονή και της εφαρμογής του «Καλλικράτη», ότι θα γίνουν τα απαραίτητα βήματα προόδου, διότι περαιτέρω κωλυσιεργία του ελληνικού κράτους στο σημείο αυτό, δεδομένης της απειλής πολλών βασικών καλλιεργειών από νέους εχθρούς και ασθένειες, δεν αποκλείεται να μας οδηγήσει σε πραγματική οικονομική κρίση.

Νηματώδεις εντομοπαθογόνοι

Οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις (συνήθως Steinernema carpocapsae)  χρησιμοποιούνται  στην βιολογική καταπολέμηση ευρέως φάσματος φυτοφάγων εντόμων. Εισάγονται στα έντομα από φυσικά ανοίγματα.

Οι λάβρες των εντόμων προσβάλλονται ευκολότερα από τους νηματώδεις και έτσι μειώνουμε τον κύριο δημιουργό της καταστροφής των φοινίκων.

Τα πλεονεκτήματά τους είναι :

§  Απόλυτα συμβατά με ωφέλιμους οργανισμούς, όπως έντομα , ακάρεα, μύκητες, βακτήρια

§  Δεν υπάρχει ανθεκτικότητα των εντόμων

§  Καμία υπολειμματικότητα

§  Εύκολη χρήση  

§  Απόλυτη ασφάλεια χρήστη

§  Καλύτερη αποτελεσματικότητα

Σαν όντα είναι πολύ ευαίσθητα στη υπεριώδη ακτινοβολία UV και τους αρέσουν τα υγρά περιβάλλοντα για την επιβίωσή τους. Επίσης, δεν επιβιώνουν σε θερμοκρασία 35^oC. Ο χώρος που ζουν είναι το έδαφος, γιατί οι διακυμάνσεις υγρασίας θερμοκρασίας είναι σχετικά μικρές ενώ δεν εκτίθενται σε UV.

Για τους παραπάνω λόγους προσθέτουμε συνεργατικές ουσίες που έχουν την ικανότητα να ελαττώνουν την επιφανειακή  τάση του νερού ώστε να διεισδύει το διάλυμα σε δυσπρόσιτα σημεία όπως οι στοές των εντόμων και να έχουν οι νηματώδεις την μεγαλύτερη διασπορά. Επίσης διατηρούν υψηλά επίπεδα υγρασίας στο χώρο δράσης των νηματωδών ώστε να επιβιώνουν για σημαντικό χρονικό διάστημα. Αν είναι εκτεθειμένοι σε UV ακτινοβολία παρέχουν και σχετική προστασία. Πρακτικά αφού τους νηματώδεις τους χρησιμοποιούμαι στην στεφάνη του φοίνικα οι συνεργατικές ύλες που συνδέουν τους νηματώδεις, βοηθούν ώστε να έχουμε τον μεγαλύτερο δυνατό χρόνο επιβίωσης των νηματωδών πάνω στο φοίνικα ώστε να έχουμε τα καλύτερα αποτελέσματα.

Σήμερα η αποτελεσματικότητα τους είναι καλύτερη  από των εντομοκτόνων και σε διάρκεια δράσης.        

Τάτσης Κώστς - Γεωπόνος 

www.bioprasino.gr

http://biokipos.blogspot.gr/p/blog-page_09.html